Temuçin (Cengiz Han) d:26 Ocak 1155-ö:18 Ağustos 1227) babası: Yegüsey Batur

1160 yılında, detayları bilinmeyen bir dizi olay sonunda, Kuzey Çin'in hakimi Jin Hanedanı, Tatarları hezimete uğrattı. Tatarlar bir süre karmaşa içinde dağıldılar.

Temuçin, 1183'te, babasının kan kardeşi olan Kerait Hükümdarı Tuğrul Han (Türk) ile birlikte hareket etmeye başladı.

1189'da toplanan Kurultay kararı ile Temuçin'e Kağan unvanı verildi. Bu kurultayda Temuçin, teşkilatı için en güvenilen yakınlarından bir danışma meclisi oluşturdu.

Temuçin, Tatarlar'ı mağlub etti. Tatar boyları, diğer boylar arasına dağıtıldı.

Temuçin, Chakirmaut Savaşı'nda Naymanlar'ı yendi.

Orta Asya'da göçebe olarak yaşayan tüm boylar (Merkitler, Naymanlar, Keraitler, Tatarlar ve diğer küçük kabileler), Cengiz Han'a bağlılık bildirdi. Bütün boyların oluşturduğu "Büyük Kurultay"da, Siyasi Birlik tesis edildi. Oluşan Siyasi birliğe, Cengiz'in Tatar düşmanlığından ötürü "Moğol" adı verildi. Temuçin'e Cengiz Han ünvanı verildi.

Alâeddin, büyük bir orduyla Mâverâünnehir seferine çıktı. Karahıtayları yenerek, Buhara'yı aldı. Bu tarihten sonra Karahıtaylar bir daha toparlanamadılar. Küçlük kumandasındaki Naymanların, Cengiz'in önünden kaçarak Karahıtay topraklarına girişi, bu devletin yıkılışını kolaylaştırdı.

Cengiz Han, Jin hanedanına karşı bir sefer düzenledi… ve Jin ordusunu dağıttı.

Karluk ve Uygur Türkleri'ni de egemenliği altına alan Cengiz Han, Çin seferi hazırlığına başladı. Çin Seddi'ni aşarak dört kol hâlinde Çin'e giren Cengiz Han, Pekin'i fethetti.

Karakurum'a dönüşü sırasında Çin'in bütün zenginliklerini beraberinde götüren Cengiz Han, daha sonra Karakıtaylar (Kitan) Devleti'ne de son verdi.

Alâeddin Muhammed Harezmşah, Cengiz ile savaşa karar verdi. Alâeddin'in bu kararı, Harezmşahlar Devleti'nin ortadan kaldırılmasına, Doğu İslâm dünyasında yüz binlerce Müslüman'ın ölümüne, birçok şehir ve eserin yakılıp yıkılmasına yol açtı.

22 Nisan 1219 ‘da Semerkand Cengiz Han'a teslim edildi. Savaş olmadığı için katliam olmadı.

Harezm kenti olan Buhara, Cengiz Han'a çatışmasız olarak teslim edildi. Aynı günlerde Otrar ve Cend'de Cengiz Han ordusu tarafından fethedildi.

Moğollar, Harezm hakimiyetindeki Horusan bölgesine girdi. Bölgenin direnmesi ve Cengiz Han'ın tek damadının katledilmesi üzerine büyük bir katliam gerçekleşti.

Moğollar, Gürgenç'i fethederek Harezmşahlar Devleti'ne büyük ölçüde son verdi. Bu tarihten sonra Harezmşahlar, Celaleddin Harezmşah'ın ölümüne kadar küçük bir bölgede varlığını sürdürdü.

Çang Çuen Cengiz Han'a Taoizmi anlatır ve ona şehvetini köreltmeyi, zevki okşayan tatları reddetmeyi, taze ve hafif yiyecekler yemeyi, nefsin isteklerinden uzak durmayı öğütler. Bütün bir ay boyunca sadece uyumaya çalışmasını, manevi zenginlikleri ve enerjisi karşısındaki artışa şaşıracağını söyler. Cengiz Han, Çang Çuen adına, Taoizm üstadını vergiden muaf tutma amacı taşıyan mühürlenmiş bir yarlık hazırlar.

Cengiz Han, 80 bin kişilik Rus-Kıpçak ordusunu Kalka Nehri kıyısında mağlubiyete uğrattı.

Cengiz Han sağlığında, 1224 yılında, Türk-Moğol devlet anlayışına uygun olarak, ülke topraklarını oğulları arasında taksim etmiştir. Bu paylaşmaya göre;
• Büyük oğlu Cuci, Dest-i Kipçak'in,
• Çağatay Doğu Türkistan'ın,
• Ögeday doğu bölgelerinin ve
• Küçük oğlu Toluy Moğolistan'ın hâkimi olacaktır.

Cengiz Han, Kıpçak Bozkırı ve İran'ın büyük bir bölümünü fethetti.

Cengiz Han, Kuzeybatı Çin'de, 18 Ağustos 1227'de hayatını kaybetti. Cengiz Han'ın neden öldüğü ve mezarının nerede olduğu günümüzde hala bilinmemektedir.

Cengiz Han'dan sonra vasiyeti gereği, kurultay, Ögedey'i Cengiz İmparatorluğu'nun başına Kağan seçti. Onun zamanında Kore, Kuzey Çin tamamıyla imparatorluğa bağlandı.

Çağatay Hanlığı: Cengiz Han soyundan. Cengiz Han, ölmeden yaptığı taksimat ile Doğu Türkistan'ı, oğlu Çağatay'a verdi.

Cengiz hanedanı, Kıpçak-Rus kuvvetlerini yendi.

Moğollar Harezmşah Devletini ortadan kaldırdı.

1235'te devlet işlerini alâkadar eden yeni meseleler münasebetiyle toplanan büyük kurultayda Batı Seferi, yani Doğu Avrupa'nın istilâsı kararlaştırıldı. Bu maksatla bilhassa Türklerden olmak üzere büyük bir ordu toplandı.

Altın-Orda Hanlığı (1236-1502)
Cengiz Han'ın büyük oğlu olan Cuci'nin oğlu Batu Han (1236-1255) tarafından kurulan bu devlet Berke Han zamanında İslâmiyet'i kabul etti. İslâmiyet Özbek Han zamanında (1312-1340) bütün Altınordu'ya tamamen yerleşti.

Dest-i Kıpçak'ın idaresini üstlenen Cuci'nin 1227 yılında ölmesi üzerine, on sekiz oğlundan en büyüğü olan Orda ile ikinci oğlu Batu, dedeleri Cengiz Han'in yanına giderek han olmak istemişlerdi. Cengiz Han, "orda" adi verilen iki karargâhtan (otağ), altın aksamlı Ak-Orda'yi Batu'ya, gümüş aksamlı Gök-Orda'yi Orda'ya kurdurdu. Böylece ikinci oğul Batu'yu, babası Cuci'den sonra hanlık makamı için tercih etmiş oluyordu.

Ak-orda veya Altın-orda adıyla Batu Han, Doğu Avrupa'ya kadar bütün Dest-i Kıpçak'ın hâkimi olurken, kendisine bağlanan ağabeyi Orda, Gök-orda adıyla, İtil'den İrtis'e kadar olan devletin doğudaki topraklarını yönetmekteydi. Devletin Başkenti Saray şehri idi. Bundan sonra Batu, Sayın Han; Orda ise İçen Han lakapları ile anılacaklardır.

Batu'dan sonra başa geçen kardeşi Berke, İslamiyet'i kabul eden ilk Altın-Orda hanıdır ve devlet en parlak dönemini onunla yasamıştır. (1256-1266).

Özbek Han(1313-1340), zamanında ise İslamiyet resmî din olarak kabul edilmiş ve zaten ordu ve halkının hemen tamamı Türk olan Altınordu Devleti tam bir Müslüman-Türk devleti hüviyetine bürünmüştür.

Aynı dönemde devletin doğu kanadı olan Gök-Orda sülâlesi ortadan kaldırılarak devlet merkezîleşmiştir. Fakat 1369 yılından sonra Cuci'nin diğer oğulları; Togay-Timur ve Siban neslinden gelenler güç kazandılar.

Togay-Timur nesli, Altın-orda hanlık makamını ele geçirirken, Siban neslinden gelenler de Bati Sibirya'da hükümran olmuşlardır.

Toktamış Han zamanında (1379-1396) Timur'un darbesi ile sarsılan Altın-Orda Devleti, Küçük Muhammed Han zamanında (1427-1440) bölünmeye başlamış ve nihayet, Şeyh Ahmet Han (1481-1502) ile birlikte devlet tamamen ortadan kalkmıştır.

Altın Ordu Hanlığının parçalanması ile ortaya Tatar Hanlıkları çıkmıştır. Bunların hepsi, Cengiz Han soyundan gelen hanlar tarafından idare edilmiştir.

I.Alaeddin Keykubad'ın oğludur. 1243'de Kösedağ Meydan Muharabesi'nde Baycu Noyan'dan korkup kaçmış ve Türk ordusu yenilip katliama uğramıştır… ve ardından Devlet Moğol Himayesine girmiştir

Cengiz hanedanı, Moskova'yı işgal etti.

Cengiz hanedanı, Viyana önlerine geldi.

Cengiz Han'ın torunu Hülagü, Selçukları yendi. Anadolu Selçuklu Devleti, Gıyasettin Keyhüsrev zamanında, Moğol-İlhanlılara karşı bu savaşı kaybetmekle onlara bağımlı hale geldi ve 1308 yılında II.Mesut'un vefatı ile tümden dağıldı.

II. Gıyaseddin Keyhüsrev'in oğludur. 1249–1254 (Üçlü), 1257-1262 (İkili), 1262-1266 (Tek olarak) Hüküm sürmüştür. Moğol Han'ı Güyük'un tahta çıkma törenine elçi olarak gönderilmiş, han tarafından beğenilip Hükümdar ilan edilmiştir.

İlhanlı Devleti: Cengiz Han'ın oğlu Tuluy'un oğlu Hülagü tarafından, bugünkü İran topraklarında, başşehri Tebriz olan İlhanlı (Han'a bağlı topraklar) adıyla kuruldu.

Hülagü, Alamut Kalesini ele geçirdi. Burada üslenen İsmaili (Batini) Haşhaşainlerin faaliyetlerini ortadan kaldırdı. İran'ın zaptını tamamladı.

Hülagü, Abbasilerin başşehri olan Bağdat'a girdi. Abbasilerin 751 yılında Zap Suyu Savaşında yaptıkları gibi büyük bir katliam gerçekleşti. Bağdat'ın düşmesi ile Abbasi Halifeliği sona erecek ve Memluk Halifeliği başlayacaktır.

Hülagü Han, şehrin dışına kurduğu karargahtan haber gönderip o beldenin en büyük alimi ile görüşmek istediğini bildirir. Ancak kimse görüşmek istemez. Çünkü, işin içinde kelleyi kaptırmak da vardır.
Bu haber zamanın genç alimlerinden Kadıhan Hazretleri'ne ulaştığında, "Ben gidip görüşürüm" der. Herkes "bir kurban bulundu" diye rahatlar.

Kadıhan Hazretleri daha tıfıl bir gençtir. Doğru dürüst sakalı bile yoktur. Ufak tefek bir cüsseye sahiptir. Görüşmeye giderken kendisine; bir deve, bir keçi bir de horoz verilmesini ister. Bunlar hemen tedarik edilir.
Kadıhan bu hayvanlarla Hülagu'nun çadırına vardığında, onları dışarıda bırakıp içeri girer. Kendisini takdim ederler. "İstediğiniz Müslüman âlim bu" derler.

Hülagü Han, genci şöyle tepeden tırnağa bir süzer! Beklediği bir tip olmadığı için çok şaşırır ve "Başka birini bulamadılar mı?" diye sorar. Kadıhan hazretleri, böyle bir tepkiyle karşılaşacağını bildiği için, Hülagü'nun sorusunu şöyle cevaplandırır:
-Sen görüşmek için, iri yarı boylu poslu birini istiyorsan, devemi getirdim. Yok, yaşlı sakallı biri ile görüşmek istiyorsan, bir keçi getirdim. Yok, sesi gür biri ile görüşmek istiyorsan, horoz getirdim. Üçü de çadırın önünde, onlarla görüşebilirsin!

Hülagü Han, karşısındakinin sıradan biri olmadığını anlar:
-Sen şöyle otur bakalım, deyip yer gösterir. Hemen arkasından ilk sorusunu sorar:

-Söyle bakalım! Beni buraya getiren sebep nedir?
Kadıhan bu soruya şöyle cevap verir:
-Seni buraya bizim amellerimiz getirdi. Nimetlerin kıymetini bilemedik. Esas gayemizi unutup makam, mevki, mal mülk peşine düştük, zevke sefaya daldık. Cenab-ı Hak da verdiği bu nimeti almak üzere seni gönderdi.

İkinci sorusunu sorar:
-Peki beni buradan kim gönderebilir?
-O da bize bağlı, benliğimize dönüp ne kadar kısa zamanda toparlanıp, nimetin kıymetini bilir, zevk sefadan, israftan, zulümden, birbirimizle uğraşmaktan vazgeçersek işte o zaman sen burada duramazsın!

Kubilay ile taht mücadelesine girdi.

Moğol Büyük Han'ı... Cengiz Han'ın oğlu Tuluy'un oğlu Mengü, kardeşi Kubilay ile birlikte Çin'de savaşırken öldü. Bunun üzerine kardeşleri Kubilay ile Arık Boğa (Erik Boğa) arasında taht mücadelesi oldu. Kubilay 5 Mayıs 1260'da Moğol Büyük Han'ı oldu.

Cengiz Han'ın oğlu Tuluy'un oğlu Kubilay Han, Moğol imparatoru oldu.

Ayn Calut Muharebesi: Memlük Ordusu ile İlhanlılar arasında, Celile Bölgesi'nin Ayn Calut mevkiinde yapılan muharebe. Memluk-Türk ordusu Moğollara karşı galip oldu.

İlhanlılar ile Suriye'yi elinde bulunduran Memlük Sultanlığı arasında yapılmıştır.

Babası IV. Kılıç Arslan'ın Moğollar tarafından idamından sonra çocuk yaşta tahta çıkmıştır. Döneminde Memlük Hükümdarı Baybars Anadolu'ya sefer yapmış, başarılı olmuş, lakin bir süre sonra geri çekilmiştir. Moğollar tarafından idam edilmiştir.

İlhanlılar Devleti Hükümdarı Hülagü Han (15 Ekim 1218, Moğolistan - 8 Şubat 1265, Maraga, İran). Cengiz Han'ın oğlu Tuluy'un oğlu Hülagü Han öldü. Atı ve cariyeleri kurban edilerek onunla birlikte gömüldü. Mezarı Urmiye Gölü'ndeki bir adadadır. En büyük oğlu Abaka Han yerine geçti.

Kubilay (Yuan) Hanlığı (1271-1368): Kubilay Han'la beraber, Cengiz Han Devleti dörde ayrıldı ve ayrı ayrı devletler ortaya çıktı. Çin-Moğol İmparatorluğu Başkent Pekin olmak üzere Kubilay Kağan tarafından kuruldu. Kubilay Han, Çin'de Yuan Hanedanlığı'nı kurarak 1271 ile 1294 yılları arasında hükümdarlık yaptı. 1369 yılına kadar Çin'e hâkim olmuşlardır.

Kubilay Han, 1279 yılında Song Hanedanlığı'na kesin olarak son vererek Çin'i tekrar birleştirdi. Kubilay'ın devletinin hudutları, Çin dışında Kıpçak, Çağatay, Almalık, İran ve kuzeyde Polonya hudutlarına kadar yayılıyordu.

İkinci Humus Savaşı: Memluk komutanı Baybars, İlhanlıları yendi. Moğol baskısı sona erdi.

Cengiz Han'ın oğlu Tuluy'un oğlu Kubilay Han öldü.

Ming Hanedanlığı, Moğolları ülkeden çıkardı ve yönetime geçti.

Toktamış Han (d:?-ö:1405, Tümen): Altın Orda Devleti hanı. Yıllarca süren fetret devrine son vererek Altın Orda Hanlığı'nda birliği sağlamıştır. Cengiz Han'ın oğlu Cuci Han'ın soyundan gelir.

Nogay Ordası: Altın-Orda yıkıldıktan sonra Kafkasya ve Deşt-i Kıpçak bölgesinde Cengiz Han'ın sülalesinden olmayan Moğol Mangıt boyunun önderi Edige tarafından kurulmuş bir Türk devleti. Hanlığa adını veren Nogay, Altın-Orda Devleti'nin önemli komutanlarından biridir. 1259-1299 yılları arasında, devlet üzerinde söz sahibi olmuş olan Nogay, Altın-Orda Hani Tokta ile anlaşmazlığa düşmesi sebebiyle giriştiği mücadelede yenilerek öldürülmüştür. Fakat emrinde bulunan ve onun adıyla anılan boylar, Altın-Orda'nın zayıflaması üzerine Nogay Hanlığını kurmuşlardır. Hanlığın başkenti, Yayık ırmağı deltasındaki Saraycık şehri idi. Ahalisi içerisinde, çoğunluğu oluşturan Kırgız, Kıpçak Türkleri yanında Türkleşmiş Moğol kabilesi Mangıtlar da bulunuyordu. Rusların Kazan Hanlığını ele geçirmesiyle Nogaylar, bir kaç kısma ayrılmışlardır. Bunlardan bir kısmı Büyük Nogay Ordası adi altında Rus hâkimiyetini tanımışlardır ??? (1557). Dağınık olarak yasayan diğer Nogayların önemli bir kısmı daha sonra Anadolu'ya göç ederek burada yerleştirilmişlerdir.

Beyazit'in vefatından birkaç gün sonra, Cengiz Han soyundan olduğu için kukla olarak yanında tuttuğu Mahmud Han öldü.

1. Şeybani Hanlığı: Cengiz Han'ın oğlu Cuci'nin oğlu Şiban'ın sülalesi "Şeybanî" olarak tanınmış ve Şeybani Hanlığı ve devamı sayılan Buhara Hanlığı'nın Şeybanî Hanedanı, Hive Hanlığı ve Sibir Hanlığı'nın yöneticileri de bu sülaleden gelmiştir. Şiban sülalesinden olup Özbekleri yöneten Ebu'l Hayr tarafından kurulmuş ve sonradan Farslaşan hanlık. Ebu'l Hayr (d.1412-ö.1468) 1429'da Özbek kabilelerinin desteğiyle Batı Sibirya'daki Tara şehrinde Han seçildi. Zamanla Deşt-i Kıpçak'ın büyük bir bölümünü ele geçirdi. 1468'de Timur tarafından yıkıldı.

Kazan Hanlığı: Cengiz Han'ın oğlu Cuci'nin küçük oğlu Toka Temür soyundan gelen Uluğ Muhammed Han tarafından bugünkü Rusya topraklarında kurulmuş olan Türk devletidir. Altın-Orda Hanlığı, 1437'de elinden alınan Uluğ Muhammed Han, 1438'de Kazan şehrine geldi ve halk tarafından sevinçle karşılandı.

Kırım Hanlığı (Taht-i Kırım veya Deşt-i Kıpçak) (Giray Hanedanı - Al-i Cengiz). Kurucusu: Cengiz Han'ın oğlu Cuci'nin küçük oğlu Toka Temür soyundan gelen ve Tatarları yöneten 1.Hacı Giray.

Sibir Hanlığı: Cengiz Han'ın oğlu Cuci'nin oğlu Şiban (Şeyban) sülalesinden İbak tarafından, 1464 - 1598 yılları arasında Sibirya'da kurulmuş bir Türk hanlığıdır. Bilinen ilk hükümdarı Taybuğa Han'dır. Moğolistan'ın kuzeyinden Sibirya'ya kadar uzanan topraklarda kuruldu. Bugünkü Sibirya'nın adı bu hanlıktan alındı.

Astrahan Hanlığı (Ejderhan veya Hacı Tarhan Hanlığı) (1466-1556): Altın-Orda'nın yıkılmasından sonra başkenti Astrahan olmak üzere Cengiz Han'ın oğlu Cuci'nin oğlu Toka Temür sülalesinden Kasım Han tarafından kurulmuş ve 1466-1554 yılları arasında hüküm sürmüş bir Türk hanlığıdır. Altın-Orda hanlarından Küçük Muhammed'in torunu Kasım Han tarafından 1466 yılında kurulmuştur. Adını başkentleri olan Hazar kıyısındaki Ejderhandan alır. Don-itil-Kuban ırmakları arasındaki ticaretin yoğun olduğu bölgede kurulmasına rağmen askerî ve siyasî güce sahip olamadıkları için hanlık 1556'da Rusya tarafından işgal edilmiştir.

Buhara Hanlığı (Buhara Emirliği) ve Hokand Hanlığı ile birlikte "Özbek üç hanlığı" olarak anılmıştır. Hanlık, 1506 yılı sonrasında Safevi idaresine geçmiş olan Harezm bölgesinde Şibanoğulları'ndan (Şeybaniler) Yadigar Han soyundan İl Bars yönetiminde verilen kurtuluş savaşı sonucunda kurulmuştur.